Τα πρώτα άρθρα για την υπερκόπωση δημοσιεύτηκαν το 1974 από τον Herbert Freudenberger, κλινικό ψυχολόγο σε ιατρείο εναλλακτικής ιατρικής και το 1976 από την Christina Maslach, κοινωνική ψυχολόγο που μελέτησε τα συναισθήματα στο χώρο εργασίας. Έκτοτε, ο τομέας της έρευνας αυξήθηκε εξαιρετικά γρήγορα και σύμφωνα με ένα άρθρο του 2014 στο περιοδικό Burnout Research, δημοσιεύονται περισσότερα από 1000 άρθρα περιοδικών για διαφορετικές πτυχές της υπερκόπωσης- εξουθένωσης κάθε χρόνο.

Η υπερκόπωση είναι ένα ψυχολογικό σύνδρομο που εμφανίζεται ως παρατεταμένη απάντηση σε χρόνιους διαπροσωπικούς στρεσογόνους παράγοντες στη δουλειά. Οι τρεις βασικές διαστάσεις αυτής της απάντησης είναι μια συντριπτική εξάντληση, αισθήματα κυνισμού/αποπροσωποποίησης και αποσύνδεσης από τη δουλειά, και μια αίσθηση αναποτελεσματικότητας και έλλειψης επιτυχίας. Η σημασία αυτού του τρισδιάστατου μοντέλου είναι ότι τοποθετεί σαφώς την ατομική εμπειρία άγχους σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και περιλαμβάνει την αντίληψη του ατόμου τόσο για τον εαυτό όσο και για τους άλλους.

Η υπερκόπωση θεωρείται διαδικασία που εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου: η αυξημένη προσπάθεια αντιμετώπισης των εξωτερικών απαιτήσεων οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση, η οποία δίνει έναυσμα για την αποπροσωποποίηση, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε μειωμένη προσωπική επίτευξη που προσθέτει περαιτέρω συναισθηματική εξάντληση σε έναν φαύλο κύκλο. Έτσι, οι ασθενείς μπορεί να εμφανιστούν σε οποιοδήποτε στάδιο αυτής της διαδικασίας.

Διάφορα μοντέλα διάγνωσης έχουν αναπτυχθεί που βασίζονται σε ερωτηματολόγια που συμπληρώνει από μόνος του ο εργαζόμενος. Τα αίτια της υπερκόπωσης ταξινομούνται γενικά σε περιβαλλοντικά και ατομικά, συμπεριλαμβανομένης της προσωπικότητας. Σε ότι αφορά στους παράγοντες του περιβάλλοντος εργασίας υπάρχουν διαφορετικές πτυχές των απαιτήσεων για εργασία, ο ατομικός έλεγχος στην εργασία και το επίπεδο κοινωνικής υποστήριξης μέσα σε αυτήν.

Τα προβλήματα που προκαλεί η υπερκόπωση σε ατομικό αλλά και εργασιακό/κοινωνικό επίπεδο οδήγησαν σε προτάσεις για διάφορες στρατηγικές παρέμβασης. Μερικοί προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την υπερκόπωση μετά την εμφάνισή της, ενώ άλλοι εστιάζουν στο πώς να την αποτρέψουν. Η παρέμβαση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε επίπεδο ατόμου, ομάδας εργασίας ή ολόκληρου του οργανισμού. Γενικά, η πρωταρχική έμφαση δόθηκε στις μεμονωμένες στρατηγικές και όχι στις κοινωνικές ή εργασιακές, παρά τα ερευνητικά στοιχεία για τον πρωταρχικό ρόλο των παραγόντων της κατάστασης.

Οι πιο συνηθισμένες συστάσεις περιλαμβάνουν: α) την αλλαγή προτύπων εργασίας (π.χ. λιγότερη εργασία, περισσότερα διαλείμματα, αποφυγή υπερωριακής εργασίας, εξισορρόπηση της εργασίας με το υπόλοιπο της ζωής του ατόμου), β) την ανάπτυξη δεξιοτήτων αντιμετώπισης (π.χ. γνωστική αναδιάρθρωση, επίλυση συγκρούσεων, διαχείριση χρόνου), γ) τη λήψη κοινωνικής υποστήριξης (τόσο από συναδέλφους όσο και από την οικογένεια) , δ) την αξιοποίηση στρατηγικών χαλάρωσης, ε) την προώθηση καλής υγείας και φυσικής κατάστασης  και στ) την ανάπτυξη μιας καλύτερης αυτοκατανόησης (μέσω διαφόρων αυτο-αναλυτικών τεχνικών, παροχή συμβουλών, ή θεραπείας).

Σε επίπεδο διατροφής υπάρχουν ενδείξεις ότι οι υποκλινικές ή οριακές ανεπάρκειες σε βιταμίνες και μέταλλα μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες στη σωματική και ψυχική υγεία, καθώς και στις γνωστικές και ψυχολογικές λειτουργίες. Αυτό επιβεβαιώνεται από πολλές μελέτες, όπου φαίνεται ότι αυτοί οι ασθενείς ωφελούνται σημαντικά με την αναπλήρωση των ελλειμμάτων με βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β1, Β2, Β3, Β5, Β6, Β8, Β9) και Β12, βιταμίνη C, σίδηρο, μαγνήσιο και ψευδάργυρο.

Ειδικός Γαστρεντερολόγος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Vitamins and Minerals for Energy, Fatigue and Cognition: A Narrative Review of the Biochemical and Clinical Evidence. Anne-Laure Tardy, Etienne Pouteau, Daniel Marquez, Cansu Yilmaz, and Andrew Scholey. 2020 Jan; 12(1): 228.
2. Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. Christina Maslach and Michael P. Leiter. World Psychiatry. 2016 Jun; 15(2): 103–111.